τζάμι

Ο ιερός χώρος, ο τόπος συγκέντρωσης και προσευχής, ο ναός των μουσουλμάνων. Τα κύρια στοιχεία που υπάρχουν σε κάθε τ. είναι ο κυρίως ναός με το μιχράμπ (το ιερό) και ο μιναρές. Τα στοιχεία αυτά, ωστόσο δεν οδηγούν αναγκαστικά στη σύνθεση μιας μόνο τυπικής μορφής. Τα τ., αντίθετα, παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία διατάξεων και μορφών, γεγονός, που οφείλεται στη μεγάλη εξάπλωση του μωαμεθανισμού και στην κατασκευή συνεπώς τ. σε τόπους με τελείως διαφορετικά δεδομένα και διαφορετικές καλλιτεχνικές και αρχιτεκτονικές παραδόσεις. Έτσι, τα τ. που υπάρχουν στη σημερινή Τουρκία διαφέρουν πολύ από τα αντίστοιχα της Ισπανίας, των Ινδιών ή των βόρειων περιοχών της Αφρικής. Σε κάθε περίπτωση εύκολα διακρίνονται οι επιδράσεις όχι μόνο του κλίματος ή των τοπικών υλικών, αλλά και της τοπικής αρχιτεκτονικής. Σημαντικό εξάλλου ρόλο παίζει το μέγεθος του τ. καθώς και τα προσκτίσματα που συχνά το συνοδεύουν (όπως οι μεντρεσέδες = ιεροσπουδαστήρια) και συμβάλλουν στη διαμόρφωση του συνόλου. Τα σύνολα αυτά παίρνουν διαστάσεις πολύ μεγάλες και στην όλη σύνθεση κυρίαρχο στοιχείο γίνεται η μεγάλη ανοιχτή αυλή, που περιβάλλεται από τα διάφορα κτίρια, με το τ. στο βάθος. Ο μιναρές είναι ένας ψηλός πύργος με στενό περιμετρικό εξώστη στο επάνω μέρος του και οξεία κωνική συνήθως απόληξη. Από το ύψος του εξώστη ο μουεζίνης καλεί τους πιστούς σε προσευχή, τις καθορισμένες ώρες της ημέρας. Στα περισσότερα τ. υπάρχει ένας μιναρές, αλλά και σε πολλά άλλα τοποθετούνται περισσότεροι, π.χ. στις 4 γωνίες του τ., όπως στην Αγια-Σοφιά, μετά τη μετατροπή της σε τ., και στο Σουλτάν - Αχμέτ, στην Πόλη. Γνωστά για το μέγεθος και τη σημασία τους ως μνημείων της μουσουλμανικής αρχιτεκτονικής τ., υπάρχουν στην Κωνσταντινούπολη, στο Κάιρο, στη Δαμασκό, στην Κόρδοβα και στο Δελχί. Σημαντικός αριθμός τ. σώζεται σήμερα στην Ελλάδα. Αναφέρουμε τα 2 τ. των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, το τ. των Τρικάλων, έργο του Σινάν, τα τ. των πόλεων της Θράκης, που είναι και τα μόνα που λειτουργούν, καθώς και τα τ. της Καβάλας, των Ιωαννίνων, της Έδεσσας, του Ναυπλίου, της Χαλκίδας και της Κρήτης. Αρκετά τ. σώζονται επίσης μέσα σε κάστρα, όπως στη Μυτιλήνη, στην Πύλο και στον Ακροκόρινθο. Όλα αυτά τα τ. παρουσιάζουν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της σχέσης τους προς τη βυζαντινή αρχιτεκτονική από την οποία σαφώς επηρεάστηκαν και της ένταξής τους μέσα στους μεσαιωνικούς ελληνικούς οικισμούς. Η μελέτη τους ωστόσο δεν προχώρησε ακόμα. Το τζαμί Αλ Ακσά, στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ (φωτ. ΑΠΕ). Εσωτερικό ινδικού τζαμιού στο Δελχί, της εποχής του Σαχ Ζαχάν. Το Μεηρεσέ Τζαμί στην Βέροια. Τζαμί στην Έδεσσα, η αρχιτεκτονική του οποίου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εξαιτίας της σχέσης της με τη βυζαντινή. Τώρα στεγάζει το μουσείο της πόλης, με λίγα αλλά σημαντικά εκθέματα, κυρίως γλυπτά.

* * *

το, Ν

1. γυαλί

2. υαλοπίνακας

3. στον πληθ. τα τζάμια

ειρων. τα ματογυάλια.

[ΕΤΥΜΟΛ. < τουρκ. cam].